این پویش ملی با فعالیت‌های آموزشی، فرهنگی و اجتماعی، طراحی پیام‌ها و پوسترهای گرافیکی، تولید گزارش، تولید پیام‌های هشداردهنده، پروژههای صوتی و تصویری تیزرها و زیرنویس‌های تلویزیونی و انتشار آن در رسانه‌ها به‌خصوص در صداوسیما، خبرگزاری‌ها و فضای مجازی تلاش دارد با تبیین، ایجاد حساسیت و اقناع افکار عمومی و فرهنگ‌سازی، استفاده همگانی از ماسک برای مقابله با همه‌گیری بیماری کووید۱۹ را ترویج کند.
مقدمه:
بعد از توفیق نسبی در مدیریت طغیان و اپیدمی بیماری کووید۱۹ در ایران و ورود به فاز بازگشایی مشاغل، صنوف و اماکن که مرحله فاصلهگذاری هوشمند نام گرفت، عملاً با نوعی عادی پنداری شرایط و کاهش مراعات بهداشت فردی و عمومی در مناطق مختلف کشور روبرو گردید، موضوعی که طبیعتاً با توجه به عدم مهار کامل و حذف بیماری مذکور و ماهیت سریع الانتشار و سریع‌الانتقال آن عملاً از میانه خردادماه خود را به‌صورت افزایش تدریجی ضریب بازتولید ویروس در جامعه و صعودی شدن نمودار موارد ابتلای روزانه نشان داد. این روند در بسیاری از جوامع دیگر از جمله ایالات‌متحده، فلسطین اشغالی، لوکزامبورگ و برخی کشورهای اروپایی نیز به‌وضوح مشاهده شد، درحالی‌که در برخی کشورهای اروپایی و جنوب شرقی آسیا تاکنون چنین روند صعودی به‌صورت معناداری مشاهده نگردید.
اطلاعات موجود کماکان حاکی از آن است که دو مسیر اصلی برای انتقال ویروس کووید-۱۹ وجود دارد:
تماس و قطرات تنفسی
قطرات تنفسی زمانی ایجاد می‌شود که فرد آلوده صحبت، سرفه یا عطسه کند و شخصی که در تماس نزدیک با فرد آلوده باشد در معرض قطرات تنفسی عفونی بالقوه خواهد بود.
همچنین این قطرات ممکن است بر روی سطوحی که ویروس بر روی آن زنده می‌ماند، فرود آیند. بنابراین، اشیا و سطوح تماس با فرد آلوده یا قطرات آلوده می‌توانند مسیر انتقال ویروس باشند.
ناقلان ویروس کرونا
سازمان بهداشت جهانی گزارش‌هایی مربوط به انتقال ویروس کووید-۱۹ ارائه کرده و شواهد موجود در مورد انتقال از افراد دارای علامت، افراد دارای پیش از بروز علامت و افراد بدون علامت اما آلوده به کووید-۱۹ یاد کرده است.
شواهد موجود نشان می‌دهد که این بیماری، از همه این افراد و البته بیشتر توسط موارد دارای علامت، منتقل می‌شود.
دوره نهفتگی یا کمون برای کووید-۱۹ به‌طور متوسط بین ۵ تا 7 روز است، اما میتواند تا ۱۴ روز هم طولانی شود. در این دوره، که به آن دوره قبل از علامت داشتن هم می‌گویند، افراد آلوده می‌توانند ناقل بوده و ویروس را به دیگران منتقل کنند درحالی‌که بازشناسی این افراد بسیار دشوار به نظر می‌رسد و یافتههای پژوهشی حاکی است تست مولکولی برخی افراد پس از ۱ تا ۳ روز از مواجهه با ویروس کووید-۱۹ و قبل از بروز علائم، میتواند مثبت باشد.
بنابراین، این امکان وجود دارد که افراد آلوده به کرونا بتوانند ویروس را حتی قبل از بروز علائم منتقل کنند. انتقال ویروس از فردی که علامتی ندارد نیز از طریق قطرات تنفسی یا از طریق لمس اشیاء یا سطح آلوده به ویروس صورت خواهد گرفت.
اهمیت استفاده همگانی از ماسک
بدیهی است کماکان راه‌های اصلی پیشگیری از ابتلا به کرونا؛ بهداشت دستها از طریق شستن مکرر دستها با آب و صابون یا ضدعفونی کردن دستها با محلولهای ضدعفونی کننده با پایه الکلی، فاصلهگذاری فیزیکی (حداقل یک متر در فضای باز و دومتر در فضای بسته) و استفاده از ماسک (شامل انواع ماسک ساده پارچهای یا ماسک جراحی) خواهد بود.
استفاده همگانی از ماسک در این مرحله یکی از اقدامات مهم پیشگیرانه‌ای است که میتواند شیوع برخی بیماریهای ویروسی تنفسی از جمله کووید-۱۹ را محدود نماید. استفاده از ماسک به تنهایی برای تأمین سطح مناسبی از محافظت، کافی نیست و سایر اقدامات نیز باید در کنار آن اتخاذ شود، لکن همه مطالعات انجام شده حاکی است استفاده از ماسک حداقل 40 درصد و در کنار سایر تمهیدات تا 95 درصد از موارد جدید ابتلا به این بیماری خواهد کاست چنانکه برآوردهای محققین نشان می‌دهد اگر تنها نیمی از جمعیت از ماسک استفاده نمایند، به‌زودی نرخ بازتولید ویروس به یک و حتی کمتر از یک نزدیک شده و جامعه از وضعیت اپیدمی خارج شده و حتی به‌تدریج به مهار بیماری نزدیک می‌شود.
مطالعات مربوط به بیماریهای شبیه آنفولانزا و کرونا ویروس‌های انسانی شواهدی را نشان می‌دهد که استفاده از ماسک حتی ماسک‌های پارچهای ساده میتواند از انتشار قطرات عفونی از یک فرد آلوده به شخص دیگر و آلودگی احتمالی محیط توسط این قطرات تا حد زیادی جلوگیری کند.
استفاده از ماسک توسط افراد سالم در تماس با بیمار در خانه نیز میتواند به‌عنوان اقدامی پیشگیرانه مفید باشد.
ماسک لازم است اما کافی نیست!
استفاده از ماسک در سطح جامعه اگر با نادیده گرفتن سایر اقدامات اساسی مانند رعایت بهداشت دستها و رعایت فاصله فیزیکی و پرهیز از حضور در تجمعات غیرضروری، باعث ایجاد احساس امنیت کاذب شود قاعدتاً اثربخشی بهینه و مورد انتظار در پیشگیری از انتقال و شیوع بیماری را لزوماً نخواهد داشت.
چطور توصیه‌های بهداشتی استفاده از ماسک
از ابتدای شیوع ویروس کرونای جدید در جهان، مباحث مختلفی در زمینه آن مطرح شد که به‌مرور تغییر پیدا کرد، این موضوع در حوزه علوم تجربی از جمله طبابت و سلامت موضوع غریبی نیست. دانش تجربی حاصل انباشت تجارب و البته ابطال و تغییر و تحول مکرر گزارهها و انگارههای علمی قبلی است.
ویروس کرونا و بیماری ناشی از آن یک بیماری نوپدید محسوب می‌شود و دانش بشر پس از گذشت چند ماه از شیوع آن، متغیر بوده و البته شواهد و مستندات موجود هنوز نتوانسته راهکار مؤثر و قطعی برای پیشگیری، درمان و مقابله با آن دست پیدا کند و همین نشان‌دهنده علت برخی پیش‌بینی‌ها، برآوردها یا توصیه‌هایی است که امروز شاید با یافتههای جدید، نادرست یا در اولویت بالاتر یا پایین‌تر، مهم‌تر یا کم‌اهمیت‌تر از آغاز راه مقابله با این بیماری به نظر برسد.
چنانکه سازمان جهانی بهداشت و مراکز مدیریت بیماریهای واگیر بسیاری از کشورها در هفتهها و ماه‌های نخست مواجهه با این ویروس به دلایل گوناگون اعلام کردند که استفاده از ماسک فقط برای کادر درمان و افراد در معرض خطر و پرخطر توصیه می‌شود و سایر افراد جامعه و جمعیت عادی، نیازی به استفاده از ماسک ندارند.
شرایط امروز و تجربیات و شواهد فراهم آمده اما حاکی است استفاده از ماسک به‌صورت همگانی به‌ویژه در مرحله بازگشایی که موضوع در خانه ماندن محوریت و جامعیت و امکان تحقق حداکثری گذشته را ندارد در کنار رعایت سایر نکات بهداشت فردی و عمومی اهمیت و ضرورتی اجتناب‌ناپذیر دارد.
مراکز تحقیقاتی و مؤسسات بین‌المللی سلامت از جمله سازمان بهداشت جهانی از دولت‌ها خواسته‌اند برنامه مدونی برای تشویق شهروندان خود برای استفاده از ماسک در مکانهای عمومی تدوین کنند و همه مردم باید از ماسک استفاده کنند زیرا این وسیله میتواند از انتقال و انتشار ویروس کرونا ممانعت کند و به کنترل و مهار بیماری کووید۱۹ بینجامد.
ویروس کرونا نه ضعیف شده و نه از بین رفته است و البته به‌زودی واکسن یا داروی قطعی هم نخواهد داشت لذا ضروری است در کنار سایر نکات بهداشت فردی و عمومی، هر فردی که از خانه خارج می‌شود، ماسک بزند.
بارها تأکید شده که هرکسی از خانه بیرون می‌آید باید ماسک داشته باشد اما بیشترین ضرورت استفاده از ماسک در مکانهای سربسته و مکان‌هایی است که فاصلهگذاری فیزیکی به‌درستی قابل رعایت نخواهد بود.
انواع ماسک:
– ماسک‌های پارچهای و خانگی
– ماسک‌های جراحی
– ماسک‌های رسپیراتور یا N95، N99 یا PPE2 و PPE3(سوپاپ دار و بدون سوپاپ)
ماسک پارچهای و خانگی مؤثر است
صاحب‌نظران سلامت تأکید دارند نیاز نیست لزوماً از ماسک‌های N۹۵، سه لایه و استاندارد رسپیراتور استفاده شود و حتی می‌توان از ماسک‌های پارچهای ساده هم استفاده کرد. همچنین باید در نظر داشت استفاده از ماسک سوپاپ دار صرفاً برای کادر درمان در تماس با بیماران و در مراکز درمانی ست و استفاده از آن در جمعیت عادی و خارج از مراکز درمانی میتواند موجب انتقال ویروس از فرد بیمار به سایرین شود.
در این راهبرد همه می‌توانند با کمترین هزینه با روش‌های ساده، ماسک‌های حتی قابل شستشو و قابل ضدعفونی و قابل استفاده مکرر داشته باشند.
هرچند تولید ماسک در کشور افزایش یافته و دیگر شرایط روزهای ابتدایی شیوع ویروس کرونا در کشور و کمبود نسبی ماسک مطرح نیست، اما استفاده از ماسک‌های ساده خانگی میتواند برای پیشگیری از ابتلا به ویروس کرونا مؤثر باشد و البته فشار مالی مضاعفی به خانوار تحمیل نکند.
مراکز کنترل و پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر توصیه می‌کنند که افراد در مکانهای عمومی از ماسک استفاده کنند. استفاده از پوشش‌های پارچهای در محیط‌هایی که رعایت فاصله فیزیکی به‌خوبی ممکن نیست مانند فروشگاه‌ها، مترو و وسایل حمل‌ونقل عمومی توصیه می‌شود. پوشش پارچهای (ماسک) انتشار ویروس را آهسته می‌کند و تا حد زیادی از انتقال ویروس از افراد مبتلا به کووید ۱۹ که فاقد علائم بیماری یا دارای علائم بیماری هستند، به افراد سالم جلوگیری کند.
ترکیبی از پارچه پنبه‌ای با ابریشم طبیعی یا نوعی پارچه ابریشمی میتواند به‌طور مؤثری از انتقال قطرات ریز تنفسی جلوگیری کند. پارچه‌های محکم بافته شده مانند کتان می‌توانند به‌عنوان مانع مکانیکی برای ذرات عمل کنند.
محققان دریافته‌اند که چند لایه و مخلوط کردن پارچه‌ها (پنبه، ابریشم و مصنوعات مختلف) برای فیلتر کردن ذرات مؤثرتر است.
پارچه بدون بافت مورد استفاده در ملحفه یک بار مصرف و ساکهای تبلیغاتی نیز در قالب ماسک‌های خانگی ۳ یا ۴ لایه سطح ایمنی خوبی ایجاد خواهند کرد.
لذا ماسک پارچهای خانگی باید:
– بینی و دهان را تا زیر چانه و پهلوی صورت به‌خوبی بپوشاند و مانع تنفس عادی نشود.
– با بند یا کش به‌راحتی قابل پوشیدن و برداشتن باشند بی‌آنکه سبب آلودگی دهان و بینی و چشم شود.
– چند‌لایه(سه لایه) باشد.
– بدون آسیب و تغییر شکل قابل شستن و خشک کردن باشد.
توجه: ماسک‌های پارچهای باید با مواد شوینده یا در ماشین لباسشویی شسته شوند و نیاز به ضدعفونی ندارند.
پویش ملی #من_ ماسک_می‌زنم
مواجهه و مقابله با ویروسی که هیچ واکسن و داروی قطعی ندارد و تنها راه مقابله با آن در حال حاضر تا اطلاع ثانوی که شاید ماه‌ها به طول انجامد، رعایت دقیق و جدی پروتکل‌های بهداشتی و البته استفاده از ماسک و فاصلهگذاری فیزیکی است. در این راستا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در راستای مصوبات ستاد ملی مقابله با کرونا و تأکید مقام معظم رهبری و رئیس محترم جمهوری برای اطلاع‌رسانی هدفمند و وسیع و فرهنگ‌سازی در این رابطه و جلب مشارکت اجتماعی با همکاری رسانه ملی، رسانه‌های گروهی و سایر نهادهای دولتی و مردمی از هفتم تیرماه مبادرت به راه‌اندازی پویش استفاده همگانی از ماسک با شعار محوری و هشتک #من_ ماسک_ می‌زنم نموده است و البته در صورت حفظ و ارتقای مداوم مشارکت اجتماعی در استفاده از ماسک و مراقبت از ماسک زدن دیگران و تداوم این روند، در هفتهها و ماه‌های آتی می‌توان انتظار کاهش مجدد و حتی چشمگیر موارد ابتلا و فوت به کووید۱۹ را داشت.
اجباری شدن استفاده از ماسک
در پی پویش ملی استفاده همگانی از ماسک و فرهنگ‌سازی و اقناع افکار عمومی، موضوع اجباری شدن استفاده از ماسک و اعمال محدودیت برای افرادی که به هر دلیل همراهی لازم در استفاده از ماسک در مکانهای عمومی را ندارند در دستور کار حاکمیت قرار گرفته و از تاریخ 15 تیرماه و هشت روز پس از کلید خوردن این پویش همگانی، همه افراد، حتی افراد ظاهراً سالم و افرادی که به هر دلیل از ماسک استفاده نمی‌کردند، ملزم به استفاده از ماسک هستند.
بر اساس مصوبه ستاد ملی مقابله با کرونا، استفاده از ماسک در همه مکانهای عمومی و محل‌های تجمع از ۱۵ تیر ماه ۹۹ اجباری شده است.
دکتر حسن روحانی رئیس‌جمهوری در این رابطه گفت: از ۱۵ تیر هر فرد وقتی‌که می‌خواهد وارد یک مکان سرپوشیده جمعی شود، پوشیدن ماسک الزامی است و نباید در همه مکان‌هایی که اعلام شد به کسی که دارای ماسک نیست، خدمت داده شود.
وی بیان کرد: مردم در زمان حضور در جامعه باید فاصلهگذاری را رعایت کنند، باید ماسک داشته باشند و باید فاصله‌ها را مراعات کنیم و با ماسک با افراد مواجه شوند؛ علاوه بر این در اجتماعات بزرگ نروند؛ حضور در اجتماعات بزرگ گرفتاری ایجاد می‌کند.
دکتر روحانی در این زمینه اظهار کرد: اگر کارمند در اداره‌ای شلوغ بدون ماسک می‌آید، باید غیبت بزنند و او را برگردانند، لااقل نسبت به ادارات دولتی و جاهایی که متعلق به دولت یا شبه دولت است مثل بانک‌ها، شهرداری‌ها، این‌ها باید الزام شود و قدم به قدم جلو بیاییم تا خدمات الزامی شود. نباید اجازه داده شود که در مترو مردم بدون ماسک وارد شوند و ارائه خدمت مترو و اتوبوس منوط به این است که افراد ماسک بزنند و ضابطان قوه قضاییه و همچنین خودِ قوه قضاییه و دادستان‌ها کمک کنند تا بتوانیم از این مقطع عبور کنیم؛ جاهایی هم که اتحادیه‌ها و اصناف آن‌ها مسئول هستند؛ آن‌ها اجازه ندهند فردی بدون ماسک در این مراکز حضور داشته باشد.
بایدها و نبایدهای استفاده از ماسک:
– عدم استفاده از ماسک‌های آلوده،
– پرهیز از قرار دادن ماسک زیر بینی،
– عدم استفاده از ماسک‌های شل و گشاد،
– عدم لمس قسمت جلویی ماسک،
– اجتناب از برداشتن ماسک حین صحبت با دیگران،
– پرهیز از قرار دادن ماسک در محل دسترسی دیگران،
– شست و شوی دستها قبل و بعد از لمس کردن ماسک،
– بررسی ماسک از نظر سلامت،
– استفاده از قسمت رنگی به سمت بیرون، قرار گرفتن قسمت فلزی روی بینی، پوشاندن کامل دهان، بینی و چانه،
– عدم فاصله بین صورت و ماسک،
– پرهیز از لمس کردن ماسک، برداشتن ماسک از قسمت بند آن،
– دور کردن ماسک از مقابل صورت و انداختن ماسک استفاده شده در سطل زباله بعد از قرار دادن در کیسه پلاستیکی
توجه: ماسک به‌هیچ‌وجه نباید برای کودکان زیر دو سال و یا افرادی که هوشیار نیستند استفاده شود.